Çocuğum yalan söylüyor diye üzülüyor musunuz? ‘Bu çocuk yalan söylemeyi nasıl öğrendi?’ diye dertleniyor musunuz? Evet, çocuklar yalan söyleyebilir. Ancak doğuştan yalancı olamazlar. Doğrusu şu ki; çocuklar yalan söylemeyi öğrenirler. Peki kimden?
Yalan kaç yaşında başlıyor?
Çocuklar en çok 4-6 yaşlarında yalan söylemeye başlıyor. Bu yaş aralığında çocukların abartılı anlatımları ve hayal güçleri olduğunu da unutmamak gerekiyor. Yedi yaşından sonra ise çevre ile iletişim artıyor. Buna bağlı olarak yalan söyleme potansiyelleri yükseliyor, kurguları daha karmaşık ve gerçekçi olmaya başlıyor. Örneğin çocuğunuz okula gitmek istemediği için karnının ağrıdığını söyleyebilir. Ona “Sus, yalan konuşma, hadi okula!” diyerek, ne yalan ne de okul problemini çözebilirsiniz.
Çizgi filmlere dikkat!
Çizgi filmlerde de oldukça fazla yalan faktörü gizli. Kurt, Kırmızı Başlıklı Kız’ı kandırıyor, Keloğlan sokağa çıkmak için annesini… Tom, Jerry’i yakalamak için birçok yalan uyduruyor. Dizilerde eşler birbirine yalan söylüyor. Üstelik çocuklar çizgi filmleri daha ilgi çekici ve komik bulduğu için bunları çok daha kolay hafızalarına kaydediyor. Bu yüzden çocuğunuzun izlediği çizgi filmlere dikkat etmeniz gerekiyor.
Ne verirseniz onu alıyor
Çocuklar ailelerinin aynası. Onların yaptıkları genellikle çocukların da sevdikleri, yedikleri, yaptıkları oluyor! Annebabanın davranışlarını kendi süzgeçlerinden geçiren çocuklar aynı davranışları sergilemeye başlıyor. Bu yüzden yalanı da dolaylı yoldan ailelerinden öğreniyorlar. Psikolog Nagihan Akarsu, çocuğun ilk yalanlarını çevreden öğrendiğini belirtiyor: “Aslında çocuklar altı yaşına kadar oldukça açık ve dürüsttür. Tıpkı bir papağan gibi ne verirseniz onu söylüyorlar. Örneğin siz komşunuz hakkında konuşursanız, komşu geldiğinde çocuğunuz ‘annem böyle dedi’ diyebilir. Eğer siz de ona ‘sus öyle denir mi, çok ayıp, çocuk işte’ derseniz büyüyünce yalan söyleyebileceğine kanıt sağlamış, çocuğa ilk yalan tohumlarını atmış olursunuz. Misafirliğe davet edildiğinizde telefondaki kişiye ‘başka yere gideceğiz’ deyip evde oturursanız da çocuğunuz tüm bunları zihnine kaydeder.” Ayrıca çocuklar baskı altındayken de yalana yönelebiliyor. Özellikle de ceza; bağırma ve vurma şeklindeyse bu durum kaçınılmaz oluyor. Yalan, doğuştan gelen bir özellik değil. Bu yüzden kendinize küçük bir çocuğun gözünden bakıp, korktuğunuzda nasıl kurtulmaya çalıştığınızı düşünmeye çalışın. Çocuğunuza baş edebileceğinden fazla baskı yapmak, her zaman yalanın doğmasına sebep olur. Kendisini yetersiz hissettiğinde üstün göstermek için, ödevini yapmadığında düşük not almamak için, babaannesinin ilgisini kazanmak için… Unutmayın ki çocuğunuz yalan söylemeyi öğrendiği andan itibaren hem baskılardan kurtulmak hem de ödüller için yalana başvurmaktan çekinmeyecek.
Öykülerle yalanı anlatın
• Öncelikle dürüst olmak konusunda çocuğunuza karşı ne kadar iyi bir model olduğunuzu tartmanız gerek. Çocuğunuza iki yaşından itibaren her yaptığınız davranışı açık bir şekilde anlatmanız da önemli. Yalan konuşmuşsanız ve bunu çocuğunuz fark ettiyse ‘Ben şaka yapmıştım’ dememelisiniz. Yalana bir kılıf uydurduğunuzda çocuğunuz da aynısını yapacak.
• Çocuğunuza yeterli ilgiyi gösterdiğinizden emin olmalısınız. Daha fazla değil, kaliteli ve yeterli olması önemli. Aksi takdirde sevgi yoksunluğu onay görme ihtiyacını artıracak, çocuğunuz dikkat çekmek için yalana başvuracak.
• Fazla ilgi görmesi çocuğunuzun herkesten aynı ilgi ve sevgi beklentisi içine girmesine sebep olur. Eğer göremezse aynı ilgi için olmayan şeyleri varmış gibi anlatmaya başlayabilir.
• Çocuğunuza hikaye okurken dürüstlüğün önemini neden-sonuç ilişkisi içinde devamlı vurgulamaya çalışabilirsiniz. Kurdun, Kırmızı Başlıklı Kız’a neden yalan söylediğini, doğru yapıp yapmadığını ve son olarak ne yapması gerektiğini konuştuktan sonra hikayenize devam edebilirsiniz. Aynı şekilde çizgi film izlerken de mutlaka kontrol edebileceğiniz ve iletişim kurabileceğiniz bir mesafede izlemesine izin verin.
• Yine fark ettiğiniz bazı durumlarda Pinokyo gibi yalan söylediği için ceza görmüş bir kahraman hakkında ‘Yalan konuşursak ne olur?’ sorusunu sorabilirsiniz. Yalancının hikayesini anlatarak, doğru söylemenin önemi üzerinde durabilirsiniz. Bunların çok sıklıkla vurgulanmaması da önemli. Çünkü çocuklar sık yapılan şeyleri gereksiz ve abartılı bir şekilde alırlar. Çocuğunuz farkında olmadan serpiştirerek işlemek en etkili yöntem.
• Bazen alacakları ödüller de çocukları yalan söylemeye sevk eder. Ödül vereceğinizi söylemek, o ödülü kazanmak adına çocuğunuzun ‘Ödevimi yaptım’ demesine yol açabilir ve hep ödül için yapmaya devam eder. Bunu çok nadiren yapmalısınız ve ödülü neye vereceğinizi iyi belirlemelisiniz. Ayrıca ‘Ödevin bitti mi?’ yerine ‘Ödevine bakalım mı?’ demek, çocuğunuzun dürüst davranmasını kolaylaştıracak.
• ‘Doğru söylersen…’ diye başlayan cümleler kurmamalısınız. Bu tip cümleler, ona yalancı etiketini yapıştırdığınızı ve güvenmediğinizi gösteriyor.
• Çocuğunuza bazen neden yalana başvurduğunuzu söylemelisiniz, ‘Küçük bir yalandı, şaka yapmıştım’ gibi aldatıcı cümleler kurmayın, yalanın doğru olup olmadığını mutlaka tartışın. Bunun yanlış ve zararlı olduğuna karar verdikten sonra, ne yapmamız gerektiğini de mutlaka konuşun.
• ‘Bak doğruyu söylemezsen seni babana, öğretmenine söylerim’ gibi tehditler, çocuğun daha çok korkmasına, doğru söylerse de kaçış yolu olmayacağını düşünmesine, ceza göreceğini bilmesine ve kendine güveninin azalmasına sebep olur.
• Çocukları korkutarak yalanı engelleyemezsiniz. Yedi yaşına kadar çocuklar soyut düşünemeyeceği için ‘Yalan söylersen Allah dede yakar, başımıza taş atar’ gibi cümleler kurmamalısınız. Bu yöntem yalanı önlemez, sadece olmayacak şeyi söyleyerek korkutmak olur. Bu dönemde tutarsız olmamaya özen gösterin. ‘Bak uslu olmazsan parka götürmem’, ‘Amca doktormuş, ağlarsan sana iğne yapar’ gibi geçiştirmek için söylediğiniz birçok cümle, size aynı şekilde döner.
• Başka çocuklarla kıyaslanmak da; onu kendini olduğundan farklı göstermesine ya da o kişiden daha yetersiz olacak diye sizin onaylayacağınız tarzda yanıtlar vermesine neden olur.
• Çocuğunuzun yapacağından fazla bir şey beklememek, gereğinden fazla yasak ve kural koymamak, tabii çok fazla da serbest bırakmamak önemli.
• Son olarak da yalan söylemesini önlemek adına dürüst davrandığı durumları yakalamaya çalışın ve onu takdir ettiğinizi belirtin. Bu doğru davranış pekiştikçe bununla gurur duymayı da öğrenecektir.
